De Sri Lankaanse overheid heeft een strengere controle op pesticiden en kunstmest toegezegd, in de hoop de epidemie van nierziekten in het land in te kunnen dammen. Het vermoeden bestaat dat de toename in chronische nierziekten die al enige tijd gezien wordt in het noorden van Sri Lanka, te wijten is aan chemicaliën die in de landbouw gebruikt worden. Een vergelijkbare toename is te zien in India en Nicaragua, ook in landbouwgebieden. In november stelde de president van Sri Lanka, Mahinda Rajapaksa, dat er 'een theorie [is] dat pesticiden en kunstmest bijdragen aan een toename van niet-besmettelijke ziekten', hiermee verwijzend naar de in het land politiek controversiële epidemie van nierziekten.

Het huidige economische groeisysteem heeft een slachtoffer gemaakt waar we tot nu toe een blinde vlek voor hebben: de vruchtbaarheid van onze landbouwgrond. Aangedreven door de groei-economie zijn boeren, voedselindustrie en consumenten de weg kwijtgeraakt. De grond waarop de boeren telen is eigenlijk van de bank. Met de grond als onderpand hebben ze de afgelopen decennia torenhoge leningen afgesloten. Dat geld hadden ze nodig voor meer hectares, grotere machines en nog grotere schuren en stallen. De agrariërs moeten dus steeds ‘efficiënter’ werken om de leningen afbetaald te krijgen. Concreet betekent dit: nog meer tonnen opbrengst per hectare eruit sleuren en nog meer dieren in één stal proppen. Alle vruchtbaarheid uit de grond rukken en overschakelen op de schijnvruchtbaarheid van kunstmest.

De nieuwe vleugel van het kerkhof van Retie is mooi aangelegd en wordt netjes onderhouden, zónder pesticiden. Dat zegt de Vlaamse Vereniging Openbaar Groen (VVOG). Burgemeester Patrick Geuens (Nieuw Retie) is blij met de attentie van de VVOG. ‘Deze eervolle vermelding hebben we vooral te danken aan de goede zorgen en het werk van de mensen van onze technische dienst en groendienst, die het onderhoud doen in onze parken, perkjes en begraafplaatsen.’ Het onderhoud in Retie gebeurt consequent zonder chemische bestrijdingsmiddelen. ‘Zonder is gezonder, ook al kost het vaak úren werk om het onkruid voor te blijven’, zegt Geuens. ‘Om het onkruid te verwijderen op de voetpaden maken we onder meer gebruik van onkruidborstels, die gemonteerd worden op bosmaaiers.’

Voor slangen is een eerste poging gedaan om wereldwijd te kijken hoe hun aantallen zich ontwikkelen. Een groep biologen rapporteerde er over in Biology Letters (bijlage), en gebruikt daarbij meerdere malen het woord ‘alarmerend’. Veel slangenpopulaties zijn vanaf 1998 vrij plotseling ingestort. Herstel lijkt niet op te treden. Chris Reading en zijn collega’s analyseerden gegevens van zeventien slangenpopulaties van in totaal elf soorten, daterend vanaf de jaren negentig van de vorige eeuw. De dieren leefden in gebieden in Groot-Brittannië, Frankrijk, Italië, Nigeria en Australië. Ze zagen bij elf van de zeventien slangenpopulaties een gelijktijdige, snelle afname van het aantal dieren. Tot 1998 was er nog niets aan de hand, maar daarna daalde het aantal slangen binnen enkele jaren tot een fractie van het oorspronkelijke aantal. Opvallend was dat het aantal vrouwtjes harder achteruitging dan het aantal mannetjes. Van de damesslangen verdween gemiddeld ruim 80 procent, van de heren ‘maar’ 64 procent.

Door dat gebrek te verhelpen moet je het ziekteverloop op z’n minst kunnen vertragen, suggereren UCLA-onderzoekers in PNAS. De onderzoekers kwamen er achter toen ze het verband onderzochten tussen parkinson en Benomyl, een fungicide. Parkinson wordt veroorzaakt door een gebrek aan dopamine in de hersenen, wat weer komt door afsterven van de neuronen die deze signaalstof produceren. De onderzoekers dienden daarom eerst benomyl toe aan een in-vitrokweekje van zulke dopaminergische neuronen, en constateerden dat die er inderdaad niet tegen konden. En dat bleek weer te komen doordat het enzym aldehyde dehydrogenase (ALDH) wordt geremd.

Niet alleen kikkers en salamanders, maar ook reptielen kampen in het laaglandregenwoud van Costa Rica met een raadselachtige, maar razendsnelle achteruitgang. Vergelijkbare reducties zijn voor amfibieën eerder gevonden in de hogergelegen tropische bossen van Centraal-Amerika en Zuid-Amerika. Maar de achteruitgang van de reptielen komt als een verrassing. Dat concluderen Amerikaanse biologen uit een inventarisatie van de dichtheid van deze diersoorten in een ongerept deel van het plaatselijke oerwoud. In het wetenschappelijke tijdschrift Proceedings of the National Academy of Sciences schrijven Steven Whitfield van Florida International University in Miami en zijn collega’s dat het aantal amfibieën en reptielen dat in het gebied op de grond leeft tussen 1970 en 2005 met 75 procent is afgenomen. Volgens de auteurs is het onwaarschijnlijk dat, zoals eerdere publicaties stelden, een schimmel het reptielenprobleem geheel kan verklaren. Reptielen hebben van die schimmel (Batrachochytrium dendrobatidis) geen last.

Zo’n 19 jaar geleden spraken 193 landen af dat in 2010 de achteruitgang van biodiversiteit gestopt zou moeten zijn. Deze doelstelling is bij lange na niet gerealiseerd. Het verlies aan natuurgebieden en daarmee het verlies aan planten- en diersoorten is zeer groot. De precieze aantallen zijn niet te kwantificeren aangezien we niet eens weten hoeveel soorten er zijn. Schattingen lopen uiteen van 5 miljoen tot 100 miljoen wereldwijd. Tot nu toe zijn hiervan maar rond de 1,8 miljoen soorten beschreven. Ongeveer 1,1 miljoen behoren tot de insecten. Van de ruim 35.000 soorten die in Nederland voorkomen is van ruim 6500 de mate van bedreiging bekend. Hieruit blijkt dat de helft bedreigd is. De verschillen tussen de soortgroepen zijn echter groot. Van de dagvlinders, reptielen en steenvliegen is meer dan driekwart van de soorten in gevaar.

Een aantal bijzondere soorten amfibieën krijgt in de provincie Overijssel extra aandacht, de knoflookpad (Pelobates fuscus) is er één van. Deze soorten zijn beschermd omdat ze zeldzaam zijn of met uitsterven worden bedreigd. Halverwege de jaren negentig werd duidelijk dat het aantal vindplaatsen van de knoflookpad sterk achteruitging. Sinds 1990 zijn er in Nederland nog maar 38 leefgebieden van de knoflookpad bekend, daarvoor was hij bekend van meer dan 100 leefgebieden. Tegenwoordig is het belangrijkste leefgebied van de knoflookpad in Overijssel het stroomgebied van de Overijsselse Vecht. Dit is het grootste bolwerk van de soort in Nederland. Twente was vroeger ook een belangrijke regio. Helaas zijn de meeste leefgebieden hier verdwenen. Een aantal leefgebieden liggen nog langs weerszijden van de IJssel.

Beide soorten komen uitsluitend voor in Zuid-Limburg. Ze kwamen tot in de zestiger jaren gebiedsdekkend in bijna geheel Zuid-Limburg voor. Inventarisaties vanaf het begin van de zestiger jaren hebben duidelijk aangetoond dat de vroedmeesterpad (Alytes obstetricans) en de geelbuikvuurpad (Bombina variegata) de laatste decennia sterk in aantal zijn afgenomen. Was de vroedmeesterpad tot voor dertig jaar nog zeer algemeen in heel Zuid-Limburg, in 1997 zijn er nog maar veertien lokaties met levensvatbare populaties van deze soort vastgesteld. De achteruitgang van de geelbuikvuurpad is nog dramatischer. In 1964 waren er nog tachtig vindplaatsen, in 1975 nog negentien, in 1980 nog vijf, terwijl thans nog maar sprake is van vier vindplaatsen waar regelmatig meerdere exemplaren worden aangetroffen.

Wereldwijd worden amfibieën zwaar getroffen, wetenschappers spreken zelfs over de ‘zesde massa-extinctie’ onder amfibieën. In Nederland staat de helft van de soorten op de Rode Lijst en wereldwijd wordt eenderde van alle soorten amfibieën met uitsterven bedreigd. Het onderzoeksteam van dr. Hof van de Universiteit van Kopenhagen (Denemarken) gebruikte computermodellen om de invloed van klimaatverandering, het verlies van leefgebied en de schimmelziekte op amfibiepopulaties te modelleren. De resultaten verschenen in november 2011 in het wetenschappelijke tijdschrift ‘Nature’ (bijlage). De wetenschappers voorspellen dat meer dan de helft van alle kikkers, padden en salamanders binnen veertig jaar uitgestorven zal zijn door een combinatie van deze drie factoren. Het overlappen van deze bedreigingen zou kunnen betekenen dat de schattingen van de achteruitgang van populaties te optimistisch zijn en dat het in werkelijkheid nog erger is dan we aanvankelijk dachten.