Het Vlaamse Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek(INBO) heeft, in nauwe samenwerking met de Vlinderwerkgroep van Natuurpunt vzw en Prof. Hans Van Dyck (UCL), een nieuwe Rode Lijst van de dagvlinders in Vlaanderen opgesteld. Met 66% van alle soorten in gevaar en/of uitgestorven scoort Vlaanderen ongeveer even slecht als Nederland (68%) en net iets slechter dan Wallonië (61%). De Lage Landen worden niet voor niets de vlinderonvriendelijkste regio van Europa genoemd. In vergelijking met de Rode Lijst uit 1999 zet de negatieve trend zich voor heel wat soorten verder: 4 soorten zijn uitgestorven tussen 1994 en 2003 en maar liefst 12 soorten doen het slechter in vergelijking met de vorige Rode Lijst. Vooral soorten uit heiden (bv. de heivlinder Hipparchia statilinus), bloemrijke graslanden (bv. de veldparelmoervlinder Melitaea cinxia) en grote bossen (bv. de rouwmantel Nymphalis antiopa) blijven achteruitgaan. Opvallend is ook de sterke achteruitgang van enkele voorheen algemene soorten zoals de argusvlinder Lasiommata megera en de citroenvlinder Gonepteryx rhamni.

In Nederland leefde de grote parelmoervlinder Argynnis aglaja aan het begin van de twintigste eeuw in grote delen van de voedselarme zandgronden, de duinen, Zuid-Limburg en het Utrechts-Hollands veenweidegebied. Op de zandgronden kwam de soort vooral voor op de Veluwe, de Utrechtse Heuvelrug, de Gelderse Vallei, de Achterhoek en Twente. Vanaf de jaren twintig is het verspreidingsgebied langzaam maar zeker ingekrompen. Rond 1950 was de soort uit vrijwel alle natte schrale graslanden verdwenen. Sinds 2000 is de vlinder uit alle duingebieden van het vasteland verdwenen en in het binnenland resteerde nog slechts één populatie. Nu zijn er nog vijf belangrijke populaties: op Texel (2), Vlieland (1), Terschelling (1) en de Hoge Veluwe (1). Er lijkt nog een kleine populatie in Limburg te zijn. In totaal zijn er naar schatting in Nederland nog slechts 500 vlinders.

In Nederland kwam de kleine ijsvogel (Limenitis camilla) aan het begin van de twintigste eeuw op een groot deel van de zandgronden in Oost- en Zuid-Nederland voor. De soort is nu zo goed als verdwenen uit Drenthe, de Veluwe, de Utrechtse heuvelrug, het Rijk van Nijmegen en grote delen van Noord-Brabant en Limburg. De achteruitgang gaat nog steeds door. Alleen in Twente en de Achterhoek heeft hij nog een groot en min of meer aaneengesloten verspreidingsgebied. De grootste populaties bevinden zich op dit moment in Twente. In Vlaanderen, Wallonië en Duitsland staat hij op de Rode Lijst.

In Nederland is het veenbesblauwtje Plebejus optilete altijd een zeldzame vlinder geweest. De eerste waarneming stamt uit 1854 (vijf exemplaren in juli nabij Varsseveld) en pas in 1903 werd de soort voor het eerst uit het Noorden van het land gemeld (De Punt, Groningen), In de jaren 1940 werd hij gevonden in Twente en een andere populatie vloog in de Achterhoek in het Wooldsche Veen. Tussen 1941 en 1963 vloog de soort in de bossen bij Norg (Drenthe). Pas in 1963 wordt het veenbesblauwtje voor het eerst waargenomen in het Dwingelderveld (Drenthe), waar hij op verscheidene plaatsen en in relatief grote aantallen is gezien. Sinds 1982 is de soort ook bekend van Sellingen (Groningen). Na 1975 verslechterde de stand snel. In de jaren tachtig restten er alleen nog populaties in Drenthe, het Wooldsche Veen en nabij Sellingen. Vanaf de jaren negentig gaat de soort verder achteruit en verdwijnt hij uit de Achterhoek en van diverse plaatsen in Drenthe. Op dit moment komt het veenbesblauwtje alleen nog in het Dwingelderveld en bij Sellingen voor. In Sellingen is slechts één kleine populatie aanwezig met naar schatting twintig tot dertig vlinders. In het Dwingelderveld leven nog circa 50 vlinders, maar de stand verslechtert ook daar elk jaar. Het veenbesblauwtje is dan ook een uiterst zeldzame standvlinder die acuut met verdwijnen bedreigd is.

De witte kwikstaart Motacilla alba is in de Benelux een zeer algemene broedvogel en komt in allerlei biotopen voor, vaak nabij menselijke bewoning, meestal in gebieden met open plekken en lage begroeiing, zoals akkers, buitenwijken van steden, parken, etc. Het zijn insecteneters, die men vaak kan zien rondscharrelen op hoopjes bagger langs slootranden en op hopen mest in het land. De populatie werd in 1998-2000 geschat op rond de 100.000 broedparen. Volgens SOVON is er echter sinds 1990 een significante afname van de broedvogelpopulatie van <5% per jaar. Ook in Zweden, Finland en de Baltische staten nam de broedvogelpopulatie in de jaren 1990 af (gegevens Birdlife International, zie bijlage).

In de tweede helft van de jaren zestig van de vorige eeuw schatte ik (op grond van meerdere fietstochten elk voorjaar) het aantal broedparen van de Ortolaan Emberiza hortulana in de verschillende buurtschappen rond Winterswijk op 80-100 broedpaar. De Vogelwerkgroep Winterswijk (later VWG ZO-Achterhoek) houdt -gebaseerd op extrapolaties van latere tellingen- voor die periode nog hogere schattingen aan: 120-150 paar. De VWG schatte het aantal zangterritoria van de Ortolaan rond Winterswijk omstreeks 1980 nog op ca. 20. In 1990 waren er nog twee over. Het laatste broedgeval rond Winterswijk (en daarmee in Nederland) vond plaats in 1994 in de Haart op het biologische bedrijf van de familie Van Iepenburg; daar broedden ook lang nog 2-3 paar Grauwe Klauwieren Lanius collurio. Rond 2000 viel het doek definitief voor de Ortolaan in Nederland. Daarmee verdween naar mijn mening één van de mooiste karaktersoorten van het oude cultuurlandschap op de hoge zandgronden van ons land.

De paardenbloem (Taraxacum officinale) is voor vele soorten insecten van belang, waaronder onze honingbij. De plant wordt zeer goed bevlogen op zowel nectar als stuifmeel. Door het soms massaal voorkomen en de vrij lange bloeiduur is het een waardevolle drachtplant. De aanwezigheid van de paardenbloem maakt het voedselaanbod voor haar bestuivers in het voorjaar groter en gevarieerder. In de herfst volgt er soms een nabloei en hebben de bijen opnieuw een feestmaal. In 2011 werd in de V.S. aangetoond dat de bodem van (onbewerkte) velden in de nabijheid van maisvelden - waarschijnlijk door stofontwikkeling bij het inzaaien van mais - met neonicotinoiden werd belast. Tevens werd een belasting van paardenbloemen in de nabijheid van maisvelden waargenomen, die het gif mogelijkerwijs via de wortels hadden opgenomen. Het verzamelen van stuifmeel rondom de maisteelt kan een bijenvolk dus langdurig blootstellen aan neonicotinoiden.

Sinds het begin van de 20ste eeuw nam het aantal broedparen van de Kokmeeuw Larus ridibundus in Nederland aanzienlijk toe, van ca. 25 000 paren in de jaren dertig tot een maximum aantal van 275 000 paren in 1985. Ook in de rest van West-Europa werd een forse toename waargenomen. Na 1985 kwam er echter een einde aan de groei. In Nederland daalde de populatie Kokmeeuwen van 200 000 paren in 1990 naar 132 000 in 1996 en in andere delen van Noord-West-Europa werd in de jaren 1990 eveneens een sterke afname waargenomen (gegevens Birdlife International, zie bijlage). In het laatste decennium was er volgens de gegevens van SOVON een significante afname van het aantal broedparen van <5% per jaar. Van 1997 tot en met 2003 verzamelde SOVON broedbiologische gegevens in 17 kokmeeuwenkolonies in verschillende delen van Nederland en net over de grens met België. Het onderzoek heeft plaatsgevonden in zeven kustkolonies en tien binnenlandkolonies. Per kolonie en per jaar bepaalden de onderzoekers legselgrootte (gemiddeld aantal gelegde eieren per broedsel), uitkomstsucces (percentage van de eieren dat is uitgekomen), uitvliegsucces (aantal uitgevlogen kuikens als percentage van het aantal uitgekomen eieren) en broedsucces (aantal vliegvlugge kuikens per broedpoging, inclusief niet-succesvolle broedpogingen) om vervolgens een gemiddelde (± SD) voor kust- en binnenlandkolonies over de jaren 1997 tot en met 2003 te berekenen.

De kuifmees Parus cristatus is een talrijke broedvogel die voornamelijk in naaldbossen broedt, soms ook in groepen naaldbomen, die tussen loofbomen en in parken staan. In tegenstelling tot de koolmees en pimpelmees is de kuifmees zelden in tuinen te zien, alleen als er naaldbomen in de omgeving aanwezig zijn. Zijn voedsel bestaat in de zomer uit insecten, insectenlarven, spinnen en andere kleine diertjes. In het najaar en de winter eet hij vooral zaden van naaldbomen. De kuifmees nestelt in zelfgemaakte holen in vermolmd of heel zacht hout. In Nederland broeden minstens 20.000 tot 30.000 paren kuifmezen. Volgens de gegevens van SOVON is er sinds 1990 een significante afname van het aantal broedvogels van <5% per jaar. Ook in Frankrijk, Zweden en Rusland nam de broedpopulatie in de jaren 1990 af (gegevens Birdlife International, zie bijlage).

De sijs Carduelis spinus is in Nederland vooral een wintergast, maar tegenwoordig broedt hij ook in ons land. In de sparrenbossen van Scandinavië is de soort erg talrijk en het nest wordt meestal in een naaldboom gemaakt. De sijs eet zaden van naaldbomen, elzen, berken en andere bomen, knoppen en insecten. Grote aantallen sijzen bevolken in de winter Nederlandse tuinen. We kunnen de sijs dan regelmatig aantreffen op vetbollen en netjes met pinda’s die we in de tuin hebben opgehangen. In de periode vóór 1970 was de sijs een zeer schaarse broedvogel in Nederland. In het begin van de jaren '70 nam de stand toe naar 25-30 paren, later 300-700 paren en begin jaren '80 tot zo'n 1.800 -2.400 paren in 1992. Uit tellingen in 1998 bleken 500 - 1.200 paren in Nederland gebroed te hebben. Volgens de gegevens van SOVON vertoont de broedvogelpopulatie van de sijs sinds 1990 een significante afname van <5% per jaar. De Europese populatie sijzen was in de jaren 1990 grotendeels stabiel (gegevens Birdlife International, zie bijlage).